شوق باهم بودن

امروز ناهار، برپایه‌ی آنچه قرار بود، پنجمین سالگرد تأسیس کانون توتم اندیشه در رستورانی اطراف اصفهان جشن گرفته شد و هنگامه‌ای برپا بود که به گفته‌ی سعدی، سبب‌ساز، آن شکم بی‌هنر پیچ پیچ! و فرصتی برای از سوگ به‌در آوردن آن و به سور نشاندنش! هرچند در صورت مهیا بودن شرایط، به اجرا در آوردن آهنگ‌های شور انگیز لوس‌آنجلسی! پس از به سامان آوردن و آرامش بخشیدن به آن شکم‌های شوریده، می‌توانست هنگامه‌ای دیگر برانگیزد و فضای آن خورشت‌خانه سنتی را با آن سرخوشی و شادمانگی که در نهاد ما ایرانیان نهفته است و به هر بهانه سر برمی‌آورد و آشکار می‌شود، رنگی از شور و شادمانی برزند؛ رنگی از رِنْْگ!

جدای از شوخی بالا، آن هم در سبک پارسی دری‌اش! در آن گیراگیر خور و نوش، به این فکر افتادم پایه و مایه‌ی این دوستی‌ها که هنوز در میان اعضاء مشهود بود چیست؟ به عبارت بهتر، با اینکه معتقدم کانون توتم اندیشه در راه آن اهداف و پیمان‌هایی  که در ابتدا برای خود تعریف کرده بود، عادت‌ها، جان و روح‌اش را افسرده است و جوشش و زایایی درونش را از بین برده و آن را هرچه بیشتر به سنگ‌وارگی کشانده است ولی این سوال برایم مطرح شد که شور و شوقی که هنوز میان اعضاء هست را علت چیست؟

روبرت نوزیک یکی از فیلسوفان برجسته و خوش‌ذوق قرن بیستم در مقاله‌ای، نظری جالب درباره‌ی ماهیت دوستی دارد که فکر می‌کنم در پاسخ به این پرسش کمک شایانی خواهد کرد. او معتقد است که حقیقت دوستی عبارت است از «تمایل به شریک شدن». به‌واقع از نظر او هنگام دوستی ما مایل هستیم که پاره‌ای از کارها و فعالیت‌ها را با هم انجام دهیم بدون اینکه مهم باشد آن کار و یا فعالیت نظر چیست. به عبارت دیگر، نفس با هم بودن و شریک شدن در فعالیت‌ها است که هسته مرکزی دوستی را به‌وجود می‌آورد. البته ممکن است که دوستان به دلایل و انگیزه‌های مختلفی همچون فعالتی خیریه و یا تأسیس موسسه‌ای پژوهشی / علمی و یا فعالیتی سیاسی به دورهم جمع شوند ولی آنچه که واقعیت آن را تشکیل می‌دهد تمایل به شریک شدن است نه محتوای آن پروژه. به عنوان مثال از نظر او «دلیل مهمی که ما روزنامه می‌خوانیم این نیست که به اخبار علاقه‌مندیم و یا آن خبر‌ها را مهم می‌دانیم. کمتر پیش می‌آید که سمت و سوی کار و بار زندگی ما را اخبار روزنامه‌ها شکل بدهد» بلکه از نظر او در بیشتر موارد ما «روزنامه‌‌ها را می‌خوانیم تا در اطلاعاتی که رفقایمان دارند، شریک شویم.»

البته این ایده‌ی نوزیک ریشه در نظریات ارسطو دارد؛ ارسطو در کتاب «اخلاق نیکوماخوس» در فصل دوستی‌اش نیز معتقد است که که یکی از مهمترین نشانه‌ها و عناصر دوستی شوق باهم بودن است و دوستان به‌صرف اینکه فعالیتی را با هم انجام دهند لذت می‌برند بدون آنکه محتوای آن برایشان از اهمیت چندانی برخوردار باشد. البته او در آن کتاب نکته‌ی دیگر را نیز بیان می‌کند که بنظرم بسیار جالب است. او می‌نویسد که افراد در دل روابط دوستانه به شناخت بیشتری از خود دست می‌یابند و آگاهی و هشیاریشان نسبت به خویشتن بیشتر می‌شود...

بر پایه‌ی آنچه که نوشتم، بنظرم آنچه که کانون توتم اندیشه را هنوز چندان از هم نه‌پاشیده و گاه گاهی اعضایش را با چنین شور و شوقی دور هم گرد می‌آورد همین شوق باهم بودن است، جدای از آنکه این کانون در ابتدای تأسیس چه هدف و یا پروژه‌ای را برای پیگیری تعریف کرده باشد و بنابراین بیشتر به محفلی دوستانه شباهت ‌پیدا کرده است تا تشکلی نظامند در راستای اهداف موردنظر و درنتیجه دیگر آن اهداف نقش چندان مهمی را در مانایی و یا پویایی آن بازی نمی‌کنند. البته بجد نیز معتقدم که جدای از آن اهداف، اگر این کانون توانسته باشد نقشی در آگاهی از خویشتن اعضایش بازی کرده باشد باز هم عملکردی قابل قبول دارد، اگرچه در حاشیه و دور از آنچه باز می‌جست باشد و هم‌چنان گسیخته، گمانمند و سرگردان.

پی‌نوشت: نثر و شیوه‌ی نگارش ابتدا و انتهای این نوشته را با هم مقایسه کنید! به این می‌گویند سقوط از اوج قله معقولات به قعر دره‌ی محسوسات!...

پی‌نما: یاد باد آن روزگاران...